Choć obecnie teozofia kojarzy nam się z Towarzystwem Teozoficznym, to sam termin jest dużo starszy. Juz w III wieku n.e. pojawia się jako synonim teologii. Został po raz pierwszy użyty przez neoplatonika Amoniusza Sakkasa na oznaczenie wiecznego systemu etyki, godzącego wszystkie religie.

Krótka historia teozofii.

Oryginalne znaczenie tego terminu zmienia się w XIII wieku, gdy pojawiło się rozróżnienie na teozofów jako autorów inspirujących się świętymi księgami oraz teologów jako tych, którzy starają się wyjaśnić teozofię.

Kolejna zmiana znaczenia terminu teozofia pojawia się pod wpływem dzieł Paracelsusa, choć nie od razu odnosi się do ezoteryki. Jednak za twórcę nowoczesnej teozofii uważa się mistyka chrześcijańskiego Jakuba Boehme (1575-1624), a dalej rozwinęli ją Jan Baptist van Helmont (1618-1699), Robert Fludd (1574-1637), John Pordage ( 1608-1681 ), Jane Leade (1623-1704), Henry More (1614-1687), Pierre Poiret ( 1646-1719) i Antoinette Bourignon (1616-1680).

Teozofia w tym czasie staje się jedną z siedmiu prądów w zachodniej myśli ezoterycznej (pozostałe to: Alchemia, astrologia, hermetyzm, chrześcijańska kabała, okultyzm i Różo-Krzyż).

Kolejnym kamieniem milowym dla terminu teozofii jest rok 1875 gdy Helena Pietrowna Bławatska zakłada w Nowym Jorku Towarzystwo Teozoficzne. Od tamtej pory następuje w zasadzie utożsamienie znaczenia terminu z samą organizacją. Teozofia staje się także niemalże religią i zyskuje dodatkowe znaczenie w postaci synkretyzmu religijnego.

W literaturze często dla odróżnienia samego terminu od organizacji używa się nazwy Teozof (z wielkiej litery) na określenie członka Towarzystwa Teozoficznego, teozofem (z małej litery) zaś jest nazywany każdy, kto twierdzi że poznaje Boga na podstawie wizji lub intuicji.

"Nie ma religii wyższej niż prawda".

Teozofia utrzymuje, że istnieje starożytne i skryte braterstwo duchowych adeptów zwanych Wniebowstąpionymi Mistrzami, którzy - chociaż znajdują się na całym świecie - skupiają się w Tybecie, gdzie kultywowali wielką mądrość i nadprzyrodzone moce. Nowoczesny ruch teozoficzny poprzez rozpowszechnianie swoich nauk stara się ożywić wiedzę o starożytnej religii, którą niegdyś odkryto na całym świecie i która ponownie przyjdzie, by zaćmić istniejące religie świata. Teozoficzne grupy nie odnoszą się jednak do ich systemu jako "religii".

Teozofia głosi istnienie jednego boskiego Absolutu. Promuje kosmologię emanacjonistyczną, w której wszechświat postrzegany jest jako zewnętrzne odbicia z tego Absolutu. Teozofia uczy, że celem ludzkiego życia jest emancypacja duchowa i twierdzi, że dusza ludzka podlega reinkarnacji po śmierci cielesnej zgodnie z procesem karmy. Promuje wartości uniwersalnego braterstwa i poprawy społecznej, chociaż nie określa konkretnych kodeksów etycznych.

Główne idee.

Mimo, że nie uważają się za religię to podstawą ruchu są wierzenia:

• wiara w bezosobowy Absolut i wszechobecną świadomość
• wieczność kosmosu i natury jako emanacji absolutu
• reinkarnacja - każda dusza przechodzi przez stadia roślinne, zwierzęce, zanim wcieli się w ciało ludzkie
• karma - odpowiedzialność każdej istoty za własne czyny
• ewolucja - cały wszechświat, od ludzi po gwiazdy, dąży do doskonałości i zjednoczenia z Absolutem
• uniwersalne braterstwo ludzkości
• Siedmioraka istota człowieka

Według teozofii, człowiek jest istotą zawierającą w sobie 7 form istnienia, różniących się trwałością i doskonałością:

• ciało fizyczne (sthula-sarira)
• prana (energia życiowa)
• ciało eteryczne (linga-sarira; tzw. sobowtór)
• dusza zwierzęca (kamarupa; siedziba namiętności)
• intelekt (manas)
• jaźń (buddhi; dusza duchowa)
• duch (atma; emanacja absolutu)

Tylko trzy ostatnie elementy są nieśmiertelne i tworzą razem duszę. Po śmierci dusza jednoczy się z Absolutem, wchodząc w stan niczym nie zmąconego szczęścia, zwany dewachanem.

Wpływ teozofii na myśl religijna i ezoteryczną.

Teozoficzne koncepcje, takie jak reinkarnacja i ewolucja duchowa, ludzka aura czy czakry przeniknęły trwale do ludzkiej świadomości. Zainteresowanie Atlantydą i misteriami starożytnego Egiptu to również terminy i pomysły tworzone lub rozpowszechniane przez rzeczników Towarzystwa Teozoficznego.

Założyciele wielu nowych ruchów religijnych zaangażowali się w teozofię. Wiele ezoterycznych grup - takich jak Szkoła Tajemna Alice Bailey  i Antropozofia Rudolfa Steinera - wywodzi się z teozofii.

Idee teozoficzne, w tym te o istnieniu Wniebowstąpionych Mistrzów, daje się również dostrzec w naukach Zakonu A.M.O.R.C.